Phonologie et orthographe

 

1 Epellation de l’alphabet

2 Prononciation

2.1 Phonèmes

2.2 Cas particuliers

2.1 Cas divers

2.2 La consonne finale : le –n mobile (d’Eifeler n-Regel)

2.3 Remarques

3 Orthographe

3.1 Voyelles

3.1.1 voyelles pleines

3.1.2 voyelles infléchies

3.1.3 diphtongues

3.1.4 voyelles glissantes

3.1.5 digrammes

3.1.6 voyelles nasales

3.2 Consonnes

 

 

Phonologie et orthographe

 

1 L’alphabet : épellation

 

 

/ /

“ “

A

/a:/

a

B

/be:/

bee

C

/tse:/

tsee

D

/de:/

dee

E

/e:/

ee

F

/εf/

eff

G

/ge:/

gee

H

/ha:/, /ha∫/

ha = hasch

I

/I/

I

J

/jÉt/

jott

K

/ka:/

ka

L

/εl/

ell

M

/εm

emm

N

/εn/

enn

O

/o:/

oo

P

/pe:/

pee

Q

/ku:/

ku

R

/εr/

är

S

/εs/

ess

T

/te:/

tee

U

/u:/

uu

V

/fau/

fau

W

/ve:/

wee

X

/iks/

iks

Y

/igrεk/ /ypsilÉn/ (/ips-/)

 

Z

/tsεt/

tsett

 

 

2 Prononciation

 

2.1 Les phonèmes

 

/   /

L

F

D

ENG

 

voyelles

 

a:

anescht

courage

Kater, Nase

after, calm

 α

Hatt kacht mat Salz.

patte

Mann, satt

 

     ã

garantéieren

Chamber

en entrant, Jean

Chanson

 

 e

Méck

thé, dé, été

Theater

men

 e:

Steen

musée, ondée

Leben

 

 ε

läpp, Steng

flemme, après

Rettich, Hände

terror

 ε:

blären, Bromä

mère, cortège

Käse

 

∂e :

gëeegent, gëeetert

 

 

 

e :∂

Employéeën, leeën, seeën

 

 

 

ε

agëengt, anzëengen

 

 

 

     ẽ

Terrain, Timber

matin, prince

Timbre

 

 ∂

lëtzebuergesch

le

Gabe

arrival

    ∂:

Ingenieur

œuvre, fleur

 

 

 i

ginn, kniwwelen

 

 

 

 i:

ni, viischt

dire

Liebe

see

 o

Joffer

 

Krokodil

shop

 o:

blo, molen

autre

Mohr

 

 É

Grott

donner

Horn

box

     õ

Camion, Combel

montéieren

son, montre

Chanson

 

 ø

Feuter,

blöd, nervös

feu, peu

hören

 

 u

Pull, kucken

goût

Mutter

look

 u:

Bud, du, Duuscht

tour

Spur

too, shoe

 y

Culot, Jupe

sur, jupe

Mücke

 

 y:

Bühn, Schüler

dure

Güte

 

 w

quokeleg

 

 

way

 aj

Freideg, eidel, Mais

fayot

Eisen, Hain

night

 Éj

moien, moies

 

Häuser, heute, ahoi

choice

 au

Mauer

 

blau

about

 εj

Präis, Wäin

merveille

 

 

 ei

schéin, Kléi, Léift

 

 

late

 ou

Kou, wou, zwou

 

 

floating, nose

 i

Blieder, diebelen

 

hier

near, here

 u

Kueder, Juegd

 

Kur

sure

 

consonnes

 

Mësch, Spill

charme

schön, Stall

fish

3

jauwen, Knujel

 

journal ; Jhemp, Jhosi (anc.) > Jemp, Josi

Etage

television

 ç

ech, héich

 

ich, tüchtig

 

 j

deeglech, jo

mouillé

ja

yes

 x

och, Zuch

 

Bach, noch

loch

ŋ

Frang, sangen, eng

planning

Ding

thing

 z

Suen, rosen

rose, désirer

Rose, Seide

zero, rose

 s

Rous, wäiss

sa, nièce

Ross

see

 v

Wee, Niwwel, Vas

vin, cave

Welt, Villa

very, over

b

Ball, labber

balle, sable

Bali, lieben

ball, lobby

 d

Dabo, zidderen

dragon

doch

dear

 f

fënnef, vill

fanion

Feld

gift

 g

Gaart, gouereg

garçon

Garten

grey, hungry

 h

Huewer, Krankheet

 

heute

honey

 k

Krou, klaken

clic

Kind, locker

cold, back

 1

lëschteg, Vullen

libellule

leben

life

 m

Mëllech, fëmmen

mère

Mann

milk

n

Nues, fannen

non

Nase

find

 p

plouen, rappen

partir

Poppe

play

 r

Reedel, briechen

régler, Abricot

Riese, bar

room

 t

Trëndel, Jatte

table

Tag

table

/R/

(vélaire) Jugend, Vugel, Lager

 

 

 

 

 

2.2 Cas particuliers

 

2.2.1

CH

se prononce comme en allemand:

(1) ich-Laut : Becher, Bicher

(2) ach-Laut : Kach, Buch, och

 

SCH

se prononce comme le CH français, ainsi que S devant P ou T.

Schong

 

JH (anc.)

ancienne combinaison; se prononce comme le J français.

Superjhemp (« Super Jean-Pierre », personnage de BD)

 

NG

se prononce comme en français dans « camping ».

 

H

est toujours aspirée comme en allemand, elle n’est jamais muette.

 

Z

se prononce « TS ».

 

K

redoublée, s’écrit « CK ».

 

SP

se prononce /∫p-/

ex.: Sport

 

ST

se prononce /∫t-/

ex.: Stull

 

 

 

2.2.2 LA CONSONNE -N EN FINALE : le –n mobile (d’Eifeler n-Regel)

 

-n > -n  + . , ; ou () « »  

 

Ech schaffen.

Du ass schéin, mä et ass deier.

Mir koumen (wéi ëmmer) ze spéit.

Do kanns de nëmmen “mon oeil” soen.

 

 

-n > -n  + d-

                 h-

                 n-

                 t-

                 z-

             + V- (a, e, i, o, u,                         

                       y; ä, ö, ü ; 

                   diphtongues)   

ech sinn do.

Ech heeschen Edouard/ Herz / Tom / Zigrang.

Ech sinn Dokter / Usträicher / Techniker / Informatiker.

Ech si vun Esch / Helsinki / Namur.

Hien ass / En ass …

Den dommen Dittchen dréit den dëcken Dëmmi duerch dat dreckecht Duerf..

 

Den Heng ass krank.

Den Zuch ass fir den Toni an den Norbert

Je suis là.

 

 

 

 

 

 

 

 

Le stupide Dittchen (Théodore) porte le gros Dominique à travers le village sale.

Henri est malade.

Le train est pour Antoine et Norbert.

 

-n : fin des noms propres

 

Den Här Neyen kënnt.

Zu Lëntgen ginn Uergele gebaut.

Um Geesseknäppchen sti vill Schoulen.

A Spuenien brennen d’Bëscher.

 

 

-n + dentale (/d3, t, ts, …/) 

den Django

den tschescheche President

den Cäsar, en CD

Gromperen zerwéieren /ts-/

 

 

-n maintenu en raison du système lexical:

1) –nn transcrivant un ‘Schwénglaut’ (vibrante nasale demi-longue) :

 

2) –n(n), résidu d’un groupe consonantique réduit:

 

 

3) le ‘n’ distinctif d’un mot d’une syllabe:      

 

 

 

 

 

 

 

 

4) –n final accentué d’éléments transférés d’autres langues:

 

dënn (mince) ; Bunn (piste, rail), Mann (homme), Sënn (sens), … : rMir waren op d’Keelebunn gaangen.

 

de Won; rond (rond), verschwonn (disparu), Schan (honte), Hänn (mains), Stonn, Enn

 

Kan (Kanne), Pan (Pfanne), Tréin (larme), Kroun (couronne, cf Krounprënz) (– Krou:

cruche), Boun  (haricot) (– Bou (arc)), Toun (son), Spoun (copeau), Loun

(récompense, salaire) :

Si ware mam Krounprënz a mat ronn honnert Mann komm.

 

Roman, Clown, Meloun, Kanoun, Kaitän, Léierin

-n de –ioun 

 

 

(n) + si (se), sech, säin (seng), sou ;

 

Muer komme(n) seng Kanner.

Ech si(nn) sou midd.

 

 

 

 

 

 

-n FACULTATIF:

 

-nn : dans wann s de /du

 

 

PAS DE -n :

 

-n > –  + en général

ech si midd ( je suis fatigué )

Ech heesche Bill/Marie/Pol

Ech si Schouster/Metzler/

Gendarm/Polizist.

Ech si vu Luzern/Freiburg/

Rio .

Ech schaffe beim Pol.

Hie schafft.   

E wunnt zu …

Droge maache futti.

Ech siche meng Popp.

Hie sicht eppes.

de Papp

Ech sange schéin.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Les drogues (vous) ruinent.

 

ni de –nn : avec les Vinf /I, u/ + nn: hunn, sinn, ginn, gesinn, … :

 

Ech, si, mir ginn an d’Bett; > Ech, si, mir gi schlofen.

ni avec ‚geschwënn, ech kann, …

 

 

à l’intérieur d’une phrase :

 

Mir schaffe gär am Gaart.

Mir si gutt zu Palma ukomm.

Mir hunn de ganze Moie geschafft.

D’Haus ass schéi ginn.

 

 

 

 

 

2.3 Remarques

 

Europa /ø-/

Euro /Éj/  mais RTL 31/05/2006 : Euro / ø-/

 

de Praïs > -sser  (RTL 20/10/2005 – +- 18.00 : /-z-/ au lieu de /s-/)

 

Jiddereen /j-/ au lieu de  /3-/ (comme dans le français ‘Jean’) (RTL 24/09/2009 – 18.09)

 

 

 

 

3 Orthographe

 

3.1 VOYELLES

 

3.1.1 voyelles pleines

 

a

/a/

Palais

 

 

/a:/

glat

 

e

/e/

Theater; Bréck (très court)

 

 

/e:/

Freed

 

 

/ε/

rennen

 

 

/∂/

liesen

 

i

/i/

Gitt!

 

 

/i:/

siwen

 

o

/É/

Sonn

 

 

/É:/

so

 

 

/o:/

droleg

 

u

/u/

Hutt

 

 

/u:/

tut

 

 

3.1.2 voyelles infléchies

 

ä

/ε/

Kätt

 

 

/ε:/

Här

 

ö < D

/ø/

Föhn

 

ü < D

/y/

gedüngt

 

 

/y:/

Bühn

 

y

/i/

Ägypten

 

 

/i:/

Yves

 

 

 

3.1.2.1. La voyelle est courte devant plusieurs consonnes (cfr infra remarque. 1)

 

-a-

En ass nach schappeg, en huet sech nët gutt erkrabbelt. En hat eng am Batz vum Schnaps. Dat as eng abgaschteg Band.        

-ä- 

Ons Männer huelen nach e Pättchen. De Buurgermeeschter hänkt sech d’ Schärp em.

-e-

voir infra 3.

-i-

En ass emmer um Dill fir a Lidd ze sangen. De Misch konnt kee Wuert mei pipsen.

-o-

Eng ronn Bomm aus Goss. Huel den Hond mat fort. Dem Koschter séng Jongen.

-u-

Bréng den Hummer an den Huwwel. D’Wurschtmaschin as futsch. Den Zuch as husch.

 

Remarque 1 :

Au début d’un certain nombre de mots d’une syllabe,on trouve aussi parfois une consonne après une voyelle brève.

ex : am, an (dans), an (et), bis, dës, din, dit, drëm, drop, drun, ëm (autour), em (lui), en (eux), him, hin; mam, mat, net / nit, ob, op (sur), sief, um, un, vum, vun, zum…

 

 

Remarque 2 :

La voyelle reste courte devant un G et S sonore.

ex : Digel, ligen, Vigel, Vugel, Kugel, ondugen, gezugen, bëselen, rëselen, Dusel, Musel, Fusel.

 

 

3.1.2.2. La voyelle est longue devant UNE consonne; devant plusieurs consonnes un son long sera représenté par la voyelle doublée (le ch = 2 consonnes).        

 

-a-

Kaf keng Kaz am Sak. Et wor em Baang am schwaarze Bësch.

En huet haart gelaacht, wel ech bal an d’Lach getrollt war. Den dawe Jang.

 

-ä-

Et as keen Här, ‘t as en domme Kärel.  Hie fäert d’Päerd.

 

-e-

Voir infra 3.

 

-i- 

Géi virun d’Dir. Et huet e Gesiicht wei eng Piisch a Lëpse wei Kiischten.

 

-o-

E wor rosen an e sot, en hätt em et gutt geblosen.

Déi Bootsch war mir grad mooss.

 

-u- 

En hat de ganze Mure getut. Drénk pur Wasser vum Bur.

An der Uurcht wor en ze huuschteg fir d’Luucht unzefanken.

 

 

 

3.1.2.3. Les sons – e – suivent les règles suivantes:

 

  1. a) Le son e court et ouvert est exprimé par e /ε/

ex: Du léigs besser am Bett. Do hues de en frech Laus am Pelz.

Le son provenant. d’un « Umlaut » de a est exprimé par ä.

ex: Fra – Frächen

      Kach – Käch – Kächen

       Sak – Säck

      falen – hie fällt

 

  1. b) Le son -e- long et fermé sera exprimé par e, ou éventuellement par ee dans les mots d’une syllabe, cela afin d’éviter des confusions ou une mauvaise lisibilité. /e/

ex : Du Ekel !

       Du Efalt !

       En ass ëmol nët eemol bei mech kom.

       Stouss dech nët mam Been un dee Steen.

       Neen, ech kenne keen esou.

      Deen as et geweischt.

 

  1. c) Le –e- arrondi accentué sera exprimé par ë +-/∂/

ex : En as nëmmen den Drëtten ginn, net wuor?

       Ech hu mer gëscht e Brëll kaaft.

 

Pour les mots d’une syllabe, non accentués, ce tréma sera souvent omis pour une raison de facilité: em, en, der, mer.

Même chose pour les préfixes be, ge, ver, zer :

ex : bedréien, gelungen, verlaangeren, zerschloen.

 

Sauf si plusieurs voyelles se succèdent. Dans ce cas, le tréma sera réintroduit afin de pouvoir lire le mot facilement.

ex : En ass gëeelzt

       Ech hu mech gëirrt, si hun hie gëéirt.

 

Idem pour les syllabes finales : kommen, soen,

mais Leën (ardoises), verleën, Leër.

 

Le son o-Umlaut est également exprimé par ë :

ex : Tromm – Trëmmchen

       kommen – du kënns

       Loft – lëfteg – Lëftchen

 

Seuls les mots clairement empruntés de l’allemand conservent le ö .

ex : blöd, Pöbel, vermöbelen.

 

  1. d) Le son –e- court et fermé devant ch, ck, ng, nk, chs (x) sera exprimé par é  /e/

ex : drécken, bécken, Léngent, méng, déng, wénken, bécksen.

       Bréng éng déck wëllen Decke dir deen Décken.

       De Méchel wenkt Rauten.

       D’Anni stréckt (tricoter) amplaz ze strecken (repasser).

 

 

Pour une raison de facilité, cet accent est omis:

  1. dans les pronoms personnels : ech, mech, dech, sech ;
  2. dans les syllabes non accentuées : -echt, -ek, -ech.

     ex : Aarbecht, Sëffecht, Musek, Éislek, gräisslech.

 

 

3.1.3 diphtongues

 

avec: /-j/, /-u/

 

ai

/aj/

Gebai

Haiser

 

ei

/aj/

Déi al Scheiere fänke liicht Feier.

Firwat sech mat esou Leit geheien, et leit (souffrir) zevill drënner.

bei

hei

 

äi

/εj/

Gëf äis wäisse Wäin.

Zäit

räich

 

éi

/ej/

E krut d’Kéier nët séier genuch am Schnéi, wéi?

Déi Kéi sin ewéi rosen.

déi

Béier

Schnéi

oi

/Éj/

Moien, moies

 

au 

/au/

 

 

 

 

 

 

Do schléisst dee Bauz der jo nët déi Haudauf baufdeg vun der Mauer.

Soll ech der eng jhauwen, du Lausbouf!

Bauer

Haus

Cette diphtongue peut se changer en ai ou äi :

ex : Haus – Haiser, Maus – Maiserchen, Baus – Bäizi, Schlauch – Schläich

ou

/ou/

En huet em eng Flou an d’Ouer gesat.

Looss d’Kou roueg.

Kou, zwou

 

 

 

3.1.4 voyelles glissantes

 

ae

/a:∂/

Aen

 

äe

/ε:∂/

Päerd

 

ie

/i:∂/

Ech iesse keng Liewer.

Et sief dann.

Wien as hien?

liesen

 

eeë

/∂/

Eeër, Jeeër

 

oe

/o:∂/

Joer

 

ue

/u:∂/

Ech hat no der Fuesent e schwéiere Kueder.

Hues de déi Kueben do uewe gesinn?

fueren

Buedem

 

∂e :

 

gëeegent, gëeetert

 

e :∂

 

Employéeën, leeën, seeën

 

ε

 

agëengt, anzëengen

 

 

 

3.1.5 digrammes

 

oi  < F

 /wa/

Coiffer, Trottoir, Besoin

ou < F

 /u/

Coup, Clou

 

 

3.1.6 voyelles nasales

 

an, … < F

/ã/

Chamber, Member

in        < F

/ẽ/

Invité

on       < F

/õ/

Annonce

un       < F

 

Verdun

 

 

 

3.2 CONSONNES

 

b

/b/

Ball, Gebiet

 

/p/

Mikrob, Kueb

c

/ts/ + é, e, i, y

CD, Cecile, Cyclissem

 

/k/ < F

Capellen, Coup, Bic, Fric

 

/s/ < F

Facilitéit, Docilitéit

cc

/ks/ < F

Accent

ch

/ç/

ech, héich, Becher, Bicher, räich, du méchs

 

/X/

och, Zuch, Baach, Bauch, louch

 

/k/ < GR

Charakter, Chrëschtdag

chs

/ks/

Dachs, Béchs

ck

/k/

Decken, Bäcker

cks

/ks/

dacks

ct

/ks/ < F

Action

d

/d/

Dabo, zidderen, dräi, Brieder

 

/t/

Rad, Stadhaus

 

d’ = /t/

 

d’Belsch, d’Schwäiz, de Venezuela, d’Tiirkei, …

dsch

/d3/

Dchungel, Krëttdjëft

f

/f/

Fall, fënnef, vill

g

/g/

goen, begéinen

 

a, u + /-r-/ (vélaire)

Vugel, Lager

 

a +/X/ ##

Schlag

 

-i, l, r #+ /3/-

Ligen, Bierger

 

/3/ < F

Gilet, Gendarmerie

 

r, e, ee + /ç/ #

Deeg, roueg, Bierg, deeglech

 

/∫/ < F

Etage, Plage

h

/h/

Huewer, Krankheet, Haus, behaapten

j

/j/

Jeeër, Joermaart, jo

 

/3/ < F

Journal, Jeton

(jh)

/3/

Jhemp, Jhosi

k

/k/

Krou, klaken, Kuch, Kabes

kt

/ks/

Lektioun, Friktioun

1

/l/

lëschteg, Vullen, Luucht

m

/m/

Mëllech, fëmmen, Mamm, Tram

 

voyelle nasalisée + /-/

Parfum

n

/n/

Nues, fannen

 

voyelle nasalisée + /-/

Refrain

ng

/ŋ/

Frang, sangen, eng

nk

/ŋk/

Bänk, krank, jonk

p

/p/

plouen, rappen, Pompel, Stopp

q

/kÉ/

Qualitéit, quasi, Quell, Quadrat

r

/R/ (r vélaire)

Rou, Reedel, briechen

 

/X/ + consonnes sourdes

Sport, perfekt

 

/ă inversé:

dans eeë, ie, oe, ue, äe

& à la fin des mots en  -er

Leeër, Bierg,

Bäcer, Meeschter

s

/z/

Sonn, gesond

 

/s/ + ## ou -ss

Waasser, Rees, Rous, wäiss

sch

/∫/

Mësch, Spill, Schëp, näischt

schw

/∫w/

schwaarz, Schwëster

sp

/∫p/

Spass, Spill

st

/∫t/

Stull; Staat

t

/t/

Trëndel, Jatte, Tuerm, Tut

tsch

/t∫/

ciao, Knätschgummi

v

/v/

Vas, Vegetarier

 

/f/ < D; fin des mots

Véi, Polver ; brav

w

/v/

Wee, Niwwel, Woch, Wäin

 

/f/ + ##

Léiw, Méiw

x

/ks/

Hex, Aaxt

z

/ts/

Zirkus, Witz

 

 

Translate »
Share This
error: Alert: Content is protected !!